Υπατία-Δημήτρης Βαρβαρήγος

Διάβασα ένα βιβλίο, λέμε πολλές φορές από συνήθεια. Αυτή η φράση όμως αποτελεί ύβρι όταν αναφέρεται στην «Υπατία» του Δημήτρη Βαρβαρήγου. Ξεκινώντας την ανάγνωση, από την πρώτη κιόλας σελίδα, ένα δέος ένιωσα να με καταλαμβάνει. Ασυναίσθητα έπιασα τον εαυτό μου ν’ αποζητά έναν καφέ, ν’ ανάβει τσιγάρο, να στρογγυλοκάθεται και να συγκεντρώνεται έτοιμος για μια απόλαυση αλλιώτικη από τις άλλες. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που γράφουν μ’ αυτόν τον τρόπο; αναρωτήθηκα μόλις άρχισα ν’ αφήνω πίσω μου τις πρώτες σελίδες, και μακάριζα τον εαυτό μου που γινόταν κοινωνός ενός τέτοιου έργου. Όσο προχωρούσα την ανάγνωση όλο και πιο αντιφατικά συναισθήματα με πλημμύριζαν. Βιασύνη από τη μια για να βιώσω όσο το δυνατόν πιο γρήγορα τη συνέχεια και το τέλος κι από την άλλη μια αίσθηση τέτοια που δεν μ’ άφηνε να προχωρήσω με τον συνηθισμένο μου ρυθμό, για τον απλούστατο λόγο γιατί δεν ήθελα να τελειώσει. Αυτή ακριβώς η αίσθηση δηλαδή που έχει σημαδέψει τη ζωή μου και με κάνει να θέλω να παρατείνω, τεχνικά έστω, τις λίγες όμορφες στιγμές, να τις αιχμαλωτίζω και να μην τους επιτρέπω να τελειώνουν.
Υπατία. Ένα όνομα άγνωστο στους πολλούς κι ας πρόκειται για την τελευταία νεοπλατωνική φιλόσοφο, αστρονόμο και μαθηματικό που ανέδειξε η, άλλοτε βασίλισσα του πνεύματος, Αλεξάνδρεια. Η τύχη στάθηκε ιδιαίτερα σκληρή απέναντι σ’ αυτή τη γυναίκα που είχε κάνει σκοπό της ζωής της να διδάσκει παντού το Ελληνικό πνεύμα και μαζί το αρχαίο κάλλος, την αρμονία του σώματος και της ψυχής, τη γενναιοδωρία, την αγάπη, την ελευθερία, τη δημοκρατία. Γαλουχημένη στον κόσμο των ιδεών, με σπουδές στην Αθήνα, είχε την ατυχία να ζήσει σε μια δύσκολη εποχή. Αυτή, η φωτισμένη, δεν μπόρεσε να κατανοήσει τον θρησκευτικό φανατισμό, τη μισαλλοδοξία και την εκδικητικότητα ενός δόγματος (του χριστιανικού) που μόλις κατάφερε να ανακηρυχθεί επίσημη θρησκεία, αποφάσισε ν’ ανταποδώσει τα ίδια που είχε κατά καιρούς υποστεί σ’ αυτούς που θεωρούσε αντιπάλους του.
Η ευρύτητα του πνεύματος της Υπατίας υποτίμησε τη μαχητικότητα των φανατικών και τους κινδύνους που μπορούσε αυτή να συνεπάγεται. Διώξεις, βασανισμοί, θανατώσεις άδικες και παράλογες, λεηλασίες, καταστροφές ιερών και στοιχείων του πολιτισμού στο όνομα Εκείνου, γέμιζαν με πικρία την ευαίσθητη καρδιά της. Ο αγώνας τους για το βίαιο σβήσιμο πολιτισμού χιλιετιών με ορατό αποτέλεσμα να βυθιστεί ο κόσμος σ’ ένα σκοταδισμό τέτοιο που όμοιό του δεν θα συναντούσε εύκολα κάποιος στο βάθος της ιστορίας, έκαναν την Υπατία να πεισμώνει και να δίνει απέλπιδα μάχη.
Ο Θεός είναι αγάπη. Την ταπεινότητα, την φιλευσπλαχνία και τη συγχώρεση δίδασκε ο Υιός του Ανθρώπου που οδηγήθηκε σαν αμνός στη σφαγή. Αυτός ήταν που και πάνω στον Σταυρό, την ύστατη ώρα του Μαρτυρίου Του, συγχώρησε τους διώκτες Του. Κι ήταν τραγικό το γεγονός πως αυτοί που είχαν αναλάβει να διαδώσουν τον Λόγο Του και να εδραιώσουν την Πίστη Του, μετέρχονταν μεθόδους τέτοιες που ούτε η Υπατία με το καλλιεργημένο πνεύμα και το ανοικτό μυαλό μπορούσε απόλυτα να συλλάβει. Η Υπατία ήταν το κεφάλι που περίσσευε κι έπρεπε να χαμηλώσει, να σκύψει, να προσκυνήσει. Κι όσο αυτή αντιστεκόταν τόσο το μένος εναντίον της μεγάλωνε. Την κατηγόρησαν, την υπονόμευσαν, προσπάθησαν να τη χλευάσουν. Την είπαν ειδωλολάτρισσα, παγανίστρια, μάγισσα. Κι αυτή, αγέρωχη, εξακολουθούσε να μοιράζει χαμόγελα κι αγάπη και να βοηθά τον κάθε απροστάτευτο, τον κάθε κυνηγημένο.
Η «Υπατία» είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που με τη δύναμη της γραφίδας του συγγραφέα φωτίζει μια εποχή, μελανή για την ιστορία, καλά κρυμμένη από τους ιστορικούς και το ιερατείο της θρησκείας που επικράτησε. Ο Δημήτρης Βαρβαρήγος μπόρεσε να ξεπεράσει προκαταλήψεις και βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις και με το σπάνιο ταλέντο του να οδηγήσει τον αναγνώστη στην πεζή-τραγική πραγματικότητα της Αλεξάνδρειας του 4ου και 5ου μ.Χ. αιώνα. Με πλοκή αριστοτεχνική και λεξιλόγιο που εντυπωσιάσει για τον πλούτο και την ευρηματικότητά του ξετυλίγει τη συγκλονιστική ιστορία της ηρωίδας του και τη δραματική θέση στην οποία βρέθηκε ο Έπαρχος της πόλης και προστάτης της.
Αντιστάθηκα στον πειρασμό και δεν ολοκλήρωσα την ανάγνωση της Υπατίας μέχρι να συναντήσω τον Δημήτρη Βαρβαρήγο που, τύχη αγαθή, ήταν ένας από τους ομιλητές στην παρουσίαση του βιβλίου μου στην Αθήνα. Μπόρεσα έτσι να γνωρίσω από κοντά τον άνθρωπο και να συγχαρώ τον συγγραφέα αυτού του ιστορικού αριστουργήματος και μ’ αυτόν τον τρόπο η συνέχεια και το τέλος του βιβλίου πήρε εντελώς διαφορετικές διαστάσεις. Όσο το ξαναφέρνω στο μυαλό μου θεωρώ πως θα ήταν ασέβεια εκ μέρους μου να γράψω οτιδήποτε άλλο.
Δημήτρη, σ’ ευχαριστώ.